آتشکده جز پرستشگاه، دادگاه، درمانگاه و آموزشگاه بوده است

اما از قرن 4 میلادی و به ویژه در دوره ساسانیان با توسعه آیین زرتشت مقرر شد که نباید نور آفتاب بر آتش بتابد و با آب پاک باران خاموش نشود، آتش پس از آن زیر سایبان قرار گرفت و آن را چهارتاقی نامیدند. زرتشتیان بدون نزدیک شدن به آتش، آن را هنگام نیایش مشاهده می کردند. به این نکته باید توجه داشت که در برخی جاها آتش در تمام روزهای سال در آتشکده قرار نداشته است بلکه آن را در روستای نزدیک یا محل مناسبی روشن نگاه می داشته اند و برای اجرای مراسم آن را به آتشکده منتقل می کرده اند و پس از اجرای مراسم آن را به همان محل برمی گردانده اند. بنا به نوشته های پهلوی مراسم یسنا خوانی در آتشکده توسط 7 موبد انجام می گردید و یزش نام داشت.
آتشکده جز پرستشگاه، دادگاه، درمانگاه و آموزشگاه هم شمرده می شد و جز موبد یا مغ، طبیب، مدرس، منجم و سالنامه نگار هم در ساختمان های اطراف آن ساکن بودند.

ریچارد فرای می نویسد نویسندگان اسلامی از بسیاری آتشکده در سراسر ایران دچار شگفتی شدند. واگذاری یک آتشکده کاری بس پرثواب بوده و گاهی به نام وقف کننده نامیده می شده است و برای نگهداری زمین و ثروت زیاد بر آن وقف می شده است.

معبد های پاسارگاد،نقش رستم وشوش

در زمان هخامنشیان آتش در فضای باز و بر روی سکوی بلند شعله ور می شد. گیرشمن می نویسد:
"ما سه معبد متعلق به دوره هخامنشی می شناسیم، یکی در پاسارگاد که به امر کوروش ساخته شده، دیگری در نقش رستم در جبهه مقبره داریوش که شاید به دستور خود او بنا شده، و سومین در شوش، که ظاهرا متعلق به زمان اردشیر دوم است. هر یک از آن ها به شکل برجی مکعب و دارای یک اتاق است، که توسط پلکان به سوی آن می رفتند، و در این جا مغ آتش مقدس را نگهبانی می کرد. تشریفات دینی را در هوای آزاد انجام می دادند."

ساختمان آتشکده

آ.پوپ می نویسد:"نقشه و ساختار آتشکده های ساسانی چنان ساده و پر هیبت بود که تاثیر زیادی بر شرق و غرب داشت. در سرزمین های بودایی آتشکده به معبد بودایی شباهت یافت و در غرب کلیساهای قدیمی چنان به آتشکده شبیه بود که به تناوب مسیحیان و زرتشتیان از یک بنا استفاده می کردند. پذیرش معماری ساسانی از سوی مسیحیان باعث شد که همین نقشه آتشکده ساسانی در یک رشته از کلیساهای ارمنستان تکرار شود و در بالکان پخش شود. "
آتشکده از سه عنصر مشخص تشکیل شده است: یک پی بزرگ چهارگوش با چهار پایه، یک چهارگوش متحدالمرکز کوچک تر بر بالای این پی و گنبدی بر روی این چهار گوش واسطه.گچ بری تزئین اصلی به حساب می آمده و اندود ضخیمی دیوارهای ناهموار را می پوشانده است.
علی اکبر سرافراز ساختمان آتشکده ها را بر سه گروه می داند:
1- چهارتاقی: اساس این آتشکده ها عبارتند از فضای مربع شکلی که در چهارگوشه آن، چهار جرز بلند قرار گرفته است که به وسیله یک قوس اتصالی به هم مربوط می شوند مانند چهارتاقی های کازرون، جره، خیرآباد، نیاسر، جزیره خارک، نطنز، تنگ چک چک
2- چلیپا: اساس آن تقریبا همان معماری چهارتاقی است که جهت تحکیم بیشتر پایه جرز استفاده شده است مانند عبدل آباد بم، خرم دشت کاشان، بازه هور خراسان
3- دارای رواق: همان چهارتاقی یا چلیپا دارای رواق یا دالانی برای طواف در پیرامون خود مانند آذرگشنسب، آذربرزین مهر، قصر شیرین، فراش بند